Λίγοι το ξέρουν, αλλά αν δεν υπήρχε ο Σοβιετικός αξιωματούχος Βασίλι Αρχίποφ, η ανθρωπότητα όπως την ξέρουμε ίσως σήμερα να μην υπήρχε
Ο κόσμος και η ανθρωπότητα έφτασαν πολλές φορές στην ιστορία ένα μόνο βήμα μακριά από το να πάψει να υπάρχουν, τουλάχιστον όπως τα ξέρουμε σήμερα. Στον εικοστό αιώνα ήταν οι αποφάσεις των ηγετών και το… παιχνίδι τους με τα πυρηνικά όπλα που απείλησαν αρκετές φορές την ζωή κάθε ανθρώπου στον πλανήτη, ακόμα και όσων δεν είχαν καν γεννηθεί. Στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, η απειλή έγινε πραγματικότητα καταστρέφοντας χιλιάδες ανθρώπους. Δεκάδες άλλες φορές όμως η απειλή ευτυχώς έμεινε απλώς απειλή χάρη στην παρέμβαση των ψυχραιμοτέρων.
Ο κόσμος σήμερα οφείλει ίσως την ύπαρξή του σε έναν άντρα που ίσως λίγοι γνωρίζουν το όνομά του. Ήταν ο Ρώσος αξιωματικός του Ναυτικού Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ και αυτή είναι η ιστορία του για το πώς έσωσε τον κόσμο.
Η κρίση της Κούβας
Η ιστορία μας πάει πίσω στον Οκτώβριο του 1962. Η πυραυλική κρίση στην Κούβα βρίσκεται στο απόγειό της και ο κόσμος σχεδόν είκοσι χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παρατηρεί με κομμένη την ανάσα επί 13 ημέρες αυτό που θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός νέου Παγκόσμιου Πολέμου και μάλιστα αυτή τη φορά πυρηνικού.
Μέσα σε αυτή τη χρονική συγκυρία, μια ομάδα αξιωματικών του στόλου του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ εντοπίζει στα νερά της Καραϊβικής ένα σοβιετικό υποβρύχιο. Πρόκειται για το υποβρύχιο Β-59. Σε αυτό, ο Αρχίποφ υπηρετεί ως βοηθός κυβερνήτη, ενώ ταυτόχρονα είναι αρχηγός του στόλου των υπολοίπων σοβιετικών υποβρυχίων που βρίσκονται στην περιοχή, τα «Β-4», «Β-36» και «Β-130».
Ο αμερικανικός στόλος αρχίζει να στέλνει ήπιες εκρηκτικούς μηχανισμούς προς το υποβρύχιο ως «σήμα» για να το αναγκάσουν να ανέλθει στην επιφάνεια για αναγνώριση. Αυτό που δεν ξέρουν όμως οι ΗΠΑ είναι ότι το υποβρύχιο φέρει πάνω του βαλλιστικούς πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές. Το σοβιετικό υποβρύχιο αντί να βγει στην επιφάνεια, καταδύεται ακόμα πιο βαθιά και χάνεται από τα ραντάρ των Αμερικανών. Την ίδια στιγμή ωστόσο λόγω του βάθους στο οποίο βρίσκεται δεν μπορεί να επικοινωνήσει ούτε με τη ρωσική βάση. Κρυμμένο στα βάθη του ωκεανού για μέρες και αποκομμένο από όλους, το υποβρύχιο δεν γνωρίζει αν στην επιφάνεια έχει ξεσπάσει ο πόλεμος που όλοι περίμεναν.
Αποκομμένοι από όλους
Μέσα στο υποβρύχιο η ένταση ανεβαίνει συνεχώς. Το υποβρύχιο δεν μπορεί να αναδυθεί καθώς όσοι βρίσκονται μέσα κινδυνεύουν να πιαστούν αιχμάλωτοι ή να βρεθούν στην μέση του πολέμου που ίσως ήδη έχει ξεκινήσει, ενώ από πάνω τους κυκλοφορούν τουλάχιστον 11 αμερικανικά υποβρύχια.
Ο κυβερνήτης του Β-59, Βαλεντίν Γκριγκόριετς Σαβίτσκι, δεν ξέρει τι να κάνει. Νευρικός και εξαντλημένος αποφασίζει να ρίξει τον πύραυλο με την πυρηνική κεφαλή. Και τα 11 αμερικανικά υποβρύχια θα είναι οι πιθανοί του στόχοι, ενώ ο πύραυλος έχει σχεδόν την ισχύ της βόμβας στην Χιροσίμα. Ο δεύτερος στην ιεραρχία- ο κομματικός επίτροπος που συνόδευε την αποστολή, Ιβάν Σεμόνοβιτς Μασλένικοφ – δίνει επίσης την συγκατάθεσή του.
Ο Βαντίμ Ορλόφ, ένας αξιωματικός της υπηρεσίας πληροφοριών που βρισκόταν στο υποβρύχιο, είχε γράψει αργότερα: «Οι Αμερικανοί μας χτύπησαν με κάτι πιο δυνατό από ήπιες εκρηκτικές ύλες, πιθανόν με βόμβες βάθους. Σκεφτήκαμε ότι αυτό είναι το τέλος. Και τότε, ο κυβερνήτης φώναξε: ‘Ίσως ο πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει εκεί πάνω. Θα τους ανατινάξουμε τώρα. Θα πεθάνουμε, αλλά θα τους βυθίσουμε όλους. Δεν θα γίνουμε η ντροπή του στόλου’».
Αν ο Σαβίτσκι είχε ρίξει την βόμβα με την πυρηνική κεφαλή, σίγουρα θα είχε εξαλείψει όλον τον αμερικανικό στόλο και η Αμερική θα αναγκαζόταν να «απαντήσει» επίσης με πυρηνικές βόμβες. Έτσι, ο Σαβίτσκι θα είχε ξεκινήσει χωρίς να το θέλει μια σειρά γεγονότων που θα ήταν καταστροφικά ίσως για όλη την ανθρωπότητα.
Ωστόσο, αυτή είναι η στιγμή που ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ μπαίνει στην ιστορία. Για να εκτοξευτεί ο πύραυλος απαιτούνταν και η δική του σύμφωνη γνώμη καθώς είναι ο αρχηγός του στόλου των υποβρυχίων που βρίσκονταν στην περιοχή. Κανονικά, για την εκτόξευση πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές από τα σοβιετικά υποβρύχια αρκούσε η απόφαση του αξιωματούχου του κόμματος και του κυβερνήτη του υποβρυχίου. Ωστόσο, ο στρατιωτικός βαθμός του Αρχίποφ τον έκανε ισότιμο με τον Σαβίτσκι και γι’ αυτό το λόγο απαιτούνταν και η δική του σύμφωνη γνώμη. Αυτό το «τυχαίο» γεγονός ουσιαστικά έσωσε τον κόσμο.
Ο Αρχίποφ, ο οποίος περιγράφηκε από την γυναίκα του, Όλγκα, ως μετριόφρων και ήπιων τόνων άνθρωπος, δεν θέλησε να προχωρήσουν με την εκτόξευση καθώς επέμενε ότι θα έπρεπε να περιμένουν εντολές από την Μόσχα. Επίσης, αντιπαρέθεσε ότι ίσως να μην είχε γίνει καν επίθεση και να μην είχε ξεσπάσει πόλεμος.
Αν και δεν μπορούμε να ξέρουμε τι ακριβώς ειπώθηκε μεταξύ των τριών επικεφαλής λόγω των ακόμα απόρρητων σοβιετικών εγγράφων, ο Ρώσος δημοσιογράφος, Αλεξάντερ Μοζγκόβοϊ και ο αυτόπτης μάρτυρας Ορλόφ, παραδίδουν ότι ο Αρχίποφ είπε στον Σαβίτσκι πως δεν πιστεύει ότι το υποβρύχιο βρίσκεται σε κίνδυνο. Ο Αρχίποφ είπε πως το γεγονός ότι ρίχνουν βόμβες βάθους, οι οποίες όμως είναι πάντα εκτός στόχου, είναι αποδεικτικό σημάδι. Σαν να λένε «ξέρουμε ότι είστε εδώ, παρουσιαστείτε. Ελάτε πάνω να συζητήσουμε. Δεν θέλουμε να σας επιτεθούμε».
Σύμφωνα με την σύζυγο του Αρχίποφ, Όλγκα, οι δύο άντρες είχαν έναν έντονο διαπληκτισμό. Τόσο η ίδια όσο και ένας άλλος κυβερνήτης υποβρυχίου που βρισκόταν επίσης στην Καραϊβική λένε πως άκουσαν την ιστορία από τον ίδιο τον Αρχίποφ, η οποία ουσιαστικά ταυτίζεται με αυτή του Ορλόφ. Οι δυο τους μοιράστηκαν την ιστορία που τους είπε στο ντοκιμαντέρ του PBS.
Στην πραγματικότητα, το πλήρωμα του ρωσικού υποβρυχίου δεν είχε ιδέα τι συνέβαινε από πάνω τους. Η αλήθεια ήταν πως δεν είχαν επικοινωνία με την Μόσχα ακόμα και πριν ξεκινήσει η κρίση. Είχαν λάβει εντολές να πάνε απευθείας στην Κούβα, όμως στη συνέχεια χωρίς να τους δοθεί καμία εξήγηση διατάχθηκαν να σταματήσουν την πλεύση τους και να περιμένουν στην θάλασσα της Καραϊβικής. Ο Ορλόφ, ο οποίος είχε ζήσει στις ΗΠΑ, άκουσε από αμερικανικούς ραδιοσταθμούς ότι η Ρωσία είχε μεταφέρει μυστικά πυραύλους στην Κούβα, ότι η Κούβα είχε καταρρίψει ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροπλάνο, ότι ο πρόεδρος Κένεντι είχε διατάξει το αμερικανικό ναυτικό να περικυκλώσει το νησί και ότι κανείς δεν μπορούσε να περάσει. Όταν το ναυτικό εντόπισε το υποβρύχιο, ο Σαβίτσκι διέταξε να καταδυθούν πιο βαθιά ώστε να μην είναι ορατοί. Η κίνηση αυτή ωστόσο τους απέκοψε ακόμα περισσότερο από τον έξω κόσμο. Δεν μπορούσαν πια να ακούνε τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, τα οποία ούτως ή άλλως δεν εμπιστεύονταν.
Στον έξω κόσμο, ο Κένεντι είχε δώσει σαφείς εντολές. Θα έπρεπε πάση θυσία να βρεθεί το υποβρύχιο αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να του επιτεθούν. Σκοπός θα ήταν μόνο να το αναγκάσουν να βγει στην επιφάνεια. Είχε μάλιστα ενημερώσει για τους σκοπούς τους και την Σοβιετική Ένωση, η οποία ωστόσο δεν μπορούσε να επικοινωνήσει με το υποβρύχιο. Έτσι, για όσους ήταν μέσα στο Β-59, ο πόλεμος πιθανότατα είχε ήδη ξεκινήσει.
Δεν ξέρουμε για πόσο καιρό ο Σαβίτσι και ο Αρχίποφ λογομάχησαν. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι τα πυρηνικά όπλα που έφεραν τα ρωσικά υποβρύχια προορίζονταν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε περίπτωση που η Ρωσία δεχθεί επίθεση ή αν η επίθεση ήταν επαπειλούμενη. Ο Σαβίτσκι ένιωσε ότι είχε το δικαίωμα να ρίξει πρώτος.
Ο Αρχίποφ και ο Σαβίτσκι βρίσκονταν σε ένα παλιό ντιζελοκίνητο υποβρύχιο, το οποίο είχε σχεδιαστεί για να ταξιδεύει στις θάλασσες της Αρκτικής, όπου οι θερμοκρασίες φτάνουν υπό του μηδενός. Έτσι, η χρήση τους στις ζεστές θάλασσες της Καραϊβικής έμοιαζε σχεδόν με αυτοκτονία. Ειδικά μετά τη βλάβη στον κλιματισμό και την κατάδυσή τους στον βυθό οι συνθήκες έγιναν ανυπόφορες με τις θερμοκρασίες εντός του υποβρυχίου να ξεπερνούν ακόμα και τους 40 βαθμούς κελσίου, ενώ η ποιότητα του αέρα μολυνόταν όλο και περισσότερο με διοξείδιο. Παρά τις συνθήκες αυτές, ο Αρχίποφ δεν έκανε πίσω και δεν συναίνεσε ποτέ στην εκτόξευση του πυραύλου με την πυρηνική κεφαλή.
Έτσι, το υποβρύχιο αναγκάστηκε τελικά μετά από μέρες να αναδυθεί στην επιφάνεια όπου το περίμενε ένα αμερικανικό αντιτορπιλικό. Οι Αμερικανοί ωστόσο, υπό τις αυστηρές εντολές του ίδιου του Κένεντι, δεν επενέβησαν και δεν προσπάθησαν να επιβιβαστούν στο ρωσικό υποβρύχιο. Εξάλλου, το υποβρύχιο βρισκόταν εκτός της ζώνης αποκλεισμού που είχε οριστεί γύρω από την Κούβα. Έτσι, το Β59 στράφηκε και άρχισε το ταξίδι του πίσω στη Ρωσία.
Η επιστροφή
Στη Ρωσία η υποδοχή που επεφύλασσαν στο υποβρύχιο δεν ήταν η καλύτερη καθώς κατηγορήθηκαν ότι δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν τις εντολές της μυστικότητας που τους είχαν δοθεί και εντοπίστηκαν από τους Αμερικανούς. Ανώτατοι αξιωματούχοι τους είπαν ότι θα ήταν καλύτερα να μην γύριζαν ποτέ και να «έπεφταν» μαζί με το υποβρύχιό τους. Εξαιτίας αυτού, ο Αρχίποφ δεν ήθελε να μιλάει ποτέ γι’ αυτήν την ιστορία, σύμφωνα με την σύζυγό του. Ένιωθε βαθιά αδικημένος από τους συναδέλφους του.
Ωστόσο, κάποια χρόνια αργότερα, το 1981, έλαβε προαγωγή στον βαθμό του αντιναυάρχου, ενώ αποστρατεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Εξάλλου ακόμα και πριν από αυτή την κρίση θεωρούνταν Σοβιετικός ήρωας. Ένα χρόνο νωρίτερα και ενώ ήταν σε ένα άλλο ρωσικό υποβρύχιο, το K-19, το σύστημα ψύξης του πυρηνικού αντιδραστήρα με τον οποίο ήταν εξοπλισμένο το υποβρύχιο χάλασε. Τότε, ο κυβερνήτης Νικολάι Βλαντιμίροβιτς Ζατέγιεφ έδωσε εντολή στους μηχανικούς να βρουν άμεσα λύση, ώστε να αποφευχθεί η πυρηνική διαρροή και ουσιαστικά τους ανάγκασε να εκτεθούν σε υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας. Αυτό απέτρεψε το πυρηνικό ατύχημα, αλλά κόστισε τη ζωή σε πολλούς από αυτούς. Κάποια πέθαναν ακόμα και έναν μήνα μετά, ενώ μέσα στα επόμενα δύο χρόνια πέθαναν συνολικά 50 Σοβιετικοί αξιωματικοί.
Ο ίδιος ο Αρχίποφ ωστόσο άντεξε μέχρι το 1998. Προσβλήθηκε και ο ίδιος τελικά από καρκίνο του νεφρού ως αποτέλεσμα της έκθεσής του στην ακτινοβολία το 1961. Ο Νικολάι Βλαντιμίροβιτς Ζατέγιεφ, ο κυβερνήτης του Κ-19, πέθανε εννέα μέρες αργότερα, στις 28 Αυγούστου 1998. Ήταν και οι δύο 72 ετών.
Πολλοί λίγοι το ήξεραν το 1962, αλλά ο κόσμος έφτασε όντως μια ανάσα από την πυρηνική καταστροφή όχι μόνο εξαιτίας της βόμβας με την πυρηνική κεφαλή που δεν εκτοξεύτηκε ποτέ, αλλά και εξαιτίας όλων όσων θα ακολουθούσαν. Ο πυρηνικός παγκόσμιος πόλεμος ήταν πιο κοντά από ποτέ και ο Βασίλι Αρχίποφ τον σταμάτησε. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Αρθουρ Μ. Σλέσινγκερ Τζούνιορ, διακεκριμένος Αμερικανός ιστορικός και σύμβουλος του προέδρου Τζον Φ. Κένεντι, είχε δηλώσει: «Αυτή ήταν όχι μόνο η πιο επικίνδυνη στιγμή του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και η πιο επικίνδυνη στιγμή της ανθρώπινης Ιστορίας», ενώ το 2002 ο Τόμας Μπλάντον, ο τότε διευθυντής του Αρχείου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, δήλωσε δημοσίως ότι ο Βασίλι Αλεξάντροβιτς Αρχίποφ «έσωσε τον κόσμο».
ΠΗΓΗ-φωτος Janus.gr
