10 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ: Η ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Και το χειρότερο είναι πως σε πολλές περιπτώσεις και εμείς οι ίδιοι τα αρνούμαστε στον εαυτό μας. Αφού δεν έχουμε το θάρρος να τα διεκδικήσουμε.

[Βρήκα στο αρχείο μου μια ομιλία μου από το 1968, το «Έτος του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα», όπου και στην Ελλάδα της Χούντας δόθηκε εντολή να γίνουν σχετικές παρουσιάσεις στα γυμνάσια, στις 10 Δεκεμβρίου 1968. Γιατί μου ανέθεσαν την ομιλία; Τι να έλεγα; Προσπάθησα. Διάλεξα δημοτική (που ήταν απαγορευμένη) και είπα όσα μπορούσα.]

«Όλες οι ανθρώπινες υπάρξεις γεννήθηκαν ελεύθερες και ίσες σε αξία και δικαιώματα».

Αυτή την προμετωπίδα έχει για πρώτο άρθρο – αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες – ο Χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πριν 20 χρόνια, ακριβώς, στις 10 Δεκεμβρίου 1948 υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών η Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Γι΄ αυτό η χρονιά που σε λίγες μέρες τελειώνει ορίστηκε ως το Διεθνές Έτος των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η σύντομη ανάλυση που θα επιχειρήσουμε γίνεται επειδή λόγω της ηλικίας σας δεν σας έχουν απασχολήσει θέματα σχετικά με το σημερινό. Η αγάπη για τον άνθρωπο σαν έννοια και αξία κατακυρώνεται αποφασιστικά για πρώτη φορά στην Ιστορία μέσα στην πνευματική και κοινωνική περιοχή της Αρχαίας Ελλάδας. Στον ελληνικό χώρο της κλασσικής εποχής έχει τις ρίζες του το δέντρο του ανθρωπισμού. Ο κορμός του γιγαντώνεται με το Χριστιανισμό και οι καρποί του ροδίζουν με το αντιφέγγισμα του δυτικοευρωπαϊκού πνεύματος. Στις προθέσεις και τις πράξεις σου –διακηρύχνει ο Καντ– να λογαριάζεις τον άνθρωπο πάντα σαν σκοπό και ποτέ σαν μέσο.

Τιμή λοιπόν και σεβασμός και εμπιστοσύνη προς τον άνθρωπο. Και να που η εποχή μας αξιώνεται να συγκροτήσει έναν παγκόσμια αποδεκτό χάρτη που ορίζει με ακρίβεια ποια δικαιώματα έχει η ανθρώπινη ύπαρξη.

Τα δικαιώματα του ανθρώπου απορρέουν από τον αυξανόμενο πόθο της ανθρωπότητας για μια ζωή άξια και πολιτισμένη που επιτρέπει σε κάθε ανθρώπινο πλάσμα να είναι σεβαστό και ασφαλισμένο μέσα στους κόλπους της κοινότητας. Δεν εννοούμε μόνον ανάγκες βιολογικές, μιλώντας για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Σκεπτόμαστε πιο πολύ συνθήκες ζωής τέτοιες που να επιτρέπουν σε κάθε άτομο να αναπτύξει και να χρησιμοποιήσει όσο γίνεται περισσότερο την ευφυΐα του και την συνείδηση του, και να ικανοποιήσει τις πνευματικές τους απαιτήσεις. Με το να αρνούμαστε αυτά τα δικαιώματα ανοίγουμε το δρόμο στην πολιτική αναταραχή, στον πόλεμο, στην εχθρότητα ανάμεσα στους λαούς και ακόμα στις εμφύλιες διαμάχες. Ο πανανθρώπινος πόθος για μια καλλίτερη ζωή και μια μεγαλύτερη ελευθερία, παίρνει διαστάσεις μιας μεγαλειώδους διεκδίκησης.

Μακριά από το να είναι ένα θέμα αφηρημένο για φιλοσόφους και νομικούς, τα δικαιώματα του ανθρώπου αφορούν τον καθένα μας:

• Τον εργαζόμενο που φοβάται μην χάσει το ψωμί του γιατί οι συνθήκες τον αναγκάζουν να πιστεύει πως αυτός είναι εξάρτημα του εργοδότη του,
• τον μαθητή που νομίζει πως «πρέπει» να διαβάζει,
• το στρατιώτη που πολεμάει στην Τροία για το αδειανό πουκάμισο μιας Ελένης,
• τον Νέγρο που ο αποκλεισμός από την κοινότητα τον κάνει στοιχείο αντικοινωνικό,
• τους πολίτες εκείνους που παροικούν στην πατρίδα τους,
• τους αναλφάβητους,
• τα εκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη μας που υποσιτίζονται, και, ακόμα,
• κάποιους 2 Γιαπωνέζους που θα πεθάνουν αυτή την βδομάδα σε κάποιο νοσοκομείο μολυσμένοι από την βόμβα που έπεσε το 1945.

Μια απλή ανάγνωση του κειμένου που αποτελεί την Παγκόσμια Διακήρυξη θα ήταν αρκετή για να αντιληφθούμε τον έντονα ανθρωπιστικό χαρακτήρα της. Θα έπρεπε λοιπόν να βρίσκεται το κείμενο αυτό ανηρτημένο σε κεντρικά σημεία σε όλους τους τόπους: όπου υπάρχουν άνθρωποι. Γιατί πρέπει να ξέρετε πως δεν είναι λίγοι εκείνοι που φροντίζουν ώστε να ξεχάσουμε τα δικαιώματά μας. Και το χειρότερο είναι πως σε πολλές περιπτώσεις και εμείς οι ίδιοι τα αρνούμαστε στον εαυτό μας. Αφού δεν έχουμε το θάρρος να τα διεκδικήσουμε.

Δυο είδη δικαιωμάτων αναγνωρίζει βασικά η παγκόσμια διακήρυξη. Τα αστικοπολιτικά και μετά τα οικονομικά-κοινωνικά και μορφωτικά. Τα πρώτα αναφέρονται στο δικαίωμα της ζωής, της ελευθερίας και της ασφάλειας του ατόμου. Η απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση του ανθρώπου και μαζί η δουλεία είναι έγκλημα. Είμαστε ίσοι απέναντι στον Νόμο. Καμιά αρχή δεν έχει δικαίωμα να διατάξει τη φυλάκισή μας αν δεν προηγηθεί δίκη. Ο κατηγορούμενος, μέχρι τη στιγμή που η ενοχή του θα αποδειχθεί, θεωρείται αθώος.

Η ιδιωτική ζωή, η οικογένεια, το σπιτικό, η αλληλογραφία, προστατεύονται από κάθε αυθαίρετη παρέμβαση. Ακόμα και αν καταδιωχθεί κανείς έχει το δικαίωμα του Ασύλου σε κάποια άλλη χώρα. Η Διακήρυξη όμως περιλαμβάνει εδώ τις μεγάλες και θεμελιώδεις ελευθερίες. Την ελευθερία στην σκέψη, τη συνείδηση, τη θρησκεία, στην έκφραση της γνώμης.

Όσον αφορά την άλλη ομάδα δικαιωμάτων πρόκειται για το δικαίωμα της δουλειάς, της εκλογής του επαγγέλματος, της εκλογής των όρων εργασίας, την προστασία από την ανεργία. Κάθε άνθρωπος άντρας ή γυναίκα έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να αμείβεται ανάλογα με την εργασία που προσφέρει, να παίρνει άδεια όταν το υπαγορεύει η υγεία του ή κάποια άλλη σοβαρή αιτία. Ο άνθρωπος δεν είναι εξάρτημα μηχανής. Δεν υπηρετεί. Αντίθετα μάλιστα. Συγκροτεί το κράτος για να τον υπηρετεί. Ο εργαζόμενος δεν ζητάει. Προσφέρει. Είναι υποχρέωση της κοινότητας η εξασφάλιση της τροφής, της στέγης, της ενδυμασίας, η παροχή ιατρικής περίθαλψης και κοινωνικής ασφάλισης για κάθε άνθρωπο.

Σαν μαθητές που είστε, πολλές φορές μας ακούτε να σας λέμε «πώς πρέπει να διαβάζετε». «Πως έχετε υποχρέωση να διαβάζετε». Ναι, οι μαθητές και οι σπουδαστές πρέπει να μελετούν, όμως ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να μορφώνεται. Τούτο το δικαίωμα βρίσκεται στην δεύτερη κατηγορία των δικαιωμάτων και δίχως άλλο αποτελεί μια μεγάλη δύναμη στα χέρια των ανθρώπων.

«Η Διακήρυξη είναι παγκόσμια λόγω του μεγαλείου του περιεχόμενου της», λέγει ο René Cassin που πήρε το φετινό Βραβείο Νόμπελ για την ειρήνη και που ταυτόχρονα είναι και ο συντάκτης του χάρτη των δικαιωμάτων. Πραγματικά. Ακούστε το β’ άρθρο της Διακήρυξης.

«Όλα τα δικαιώματα που διακηρύχνονται στην παρούσα διακήρυξη και όλες οι ελευθερίες αναφέρονται, σε όλους τους ανθρώπους χωρίς καμιά διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικής θέσεως, εθνικής και κοινωνικής προέλευσης, καταγωγής ή άλλης κατάστασης».

Και θυμίζει δηλαδή η Διακήρυξη πως πρώτα είμαστε άνθρωποι, και μετά οτιδήποτε άλλο.

Βέβαια πρέπει να σημειώσουμε τελειώνοντας πως ο Χάρτης των Δικαιωμάτων δεν έχει την υποχρεωτική ισχύ μιας παγκόσμιας συνθήκης που θα μπορούσε να θέσει τέρμα στα δεινά των λαών, και τούτο λόγω του χαρακτήρα του Ο.Η.Ε. Όμως μπορούμε να ελπίζουμε πως η Διακήρυξη αποτελεί την πρώτη ίσως παράγραφο από τον επίλογο της ανθρώπινης Οδύσσειας.

Γιάννης Ρέντζος Δημόσιος χώρος Πρέβεζα- Λούρος- Ζάλογγο